Dieta i suplementacja w depresji
Dieta i suplementacja w depresji – jak odżywianie wpływa na zdrowie psychiczne?
Dowiedz się, jak dieta i suplementacja mogą wspierać leczenie depresji. Poznaj kluczowe składniki odżywcze, zalecenia dietetyczne oraz wpływ stylu życia na zdrowie psychiczne. Odkryj praktyczne porady na temat równowagi emocjonalnej i dobrego samopoczucia.
Depresja jest określana chorobą cywilizacyjną XXI wieku, cierpią na nią osoby w różnym wieku. Wpływa negatywnie na wszystkie obszary życia, niszczy zarówno zdrowie fizyczne jaki i psychiczne.
Podstawowe objawy w depresji:
- Obniżony nastrój
- Utrata zainteresowań
- Zmniejszenie energii
- Nadmierna męczliwość
- Zaburzenia apetytu (obniżony lub podwyższony)
- Zaburzenia koncentracji
- Zaburzenia funkcji poznawczych
- Niska samoocena
- Zaburzenia snu
Aby rozpoznać epizod depresji musi wystąpić co najmniej kilka objawów przez co najmniej 2 tygodnie lub gdy stan znacznie się nasila.
Diagnozę dotyczącą powyższej choroby stawia lekarz psychiatra.
Do depresji przyczynia się życie w ciągłym stresie, złe nawyki żywieniowe, spożywanie wysokokalorycznych i przetworzonych produktów ubogich w wartości odżywcze.
Kolejną przyczyną może być nadwaga i otyłość, a także stosowanie używek. Niekorzystny wpływ na zdrowie psychiczne wywoła palenie tytoniu czy spożywanie alkoholu. Zbyt mała aktywność fizyczna również może przyczynić się do zaburzeń psychicznych.
Podstawowym działaniem w zaburzeniach psychicznych jest farmakoterapia i psychoterapia.
Dieta w depresji, dieta a zdrowie psychiczne
Odpowiednia dieta może wpłynąć na produkcję i uwalnianie neuroprzekaźników, co może pomóc w zmniejszeniu objawów takich jak niepokój, smutek, nadmierna pobudliwość i agresja.
Mózg do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje energii i składników odżywczych. Prawidłowe odżywienie wymaga dostarczenia aminokwasów, tłuszczy, witamin, minerałów i pierwiastków śladowych.
Mózg składa się w 80% z wody, a pozostałe to głownie substancje tłuszczowe.
Łatwo więc zauważyć, że woda i tłuszcze to kluczowe składniki diety, które wpływają na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Odpowiednie nawodnienie organizmu wpływa na funkcje mózgu.
Postępowanie dietetyczne w depresji, rola diety w depresji
Ważne jest ustalenie odpowiedniej ilości kalorii (oblicz) i zapotrzebowania na niezbędne składniki odżywcze, takie jak białka, tłuszcze i węglowodany. Należy także zwrócić uwagę na niezbędne witaminy i minerały, które mają wpływ na dobre samopoczucie, zapobiegają depresji lub wspierają leczenie. Dieta powinna być zbilansowana, pełna różnorodnych produktów, unikając wysoko przetworzonych pokarmów. Dodatkowo aktywność fizyczna może mieć pozytywny wpływ, ponieważ obniża poziom hormonów stresu, w tym głównie kortyzolu. Ruch i wysiłek fizyczny zmniejsza poczucie lęku i depresji. Początkowo mogą istnieć duże trudności z nakłonieniem osoby chorej do jakiejkolwiek aktywności ruchowej. Zaleca się zacząć od minimalnych dawek aktywności np. 5 minut dziennie i stopniowo wydłużać ten czas w miarę możliwości.
Dieta uboga w składniki odżywcze, a obfitująca w cukier, nasycone kwasy tłuszczowe, nienasycone kwasy tłuszczowe typu trans może mieć wpływ na wzrost zachorowania na depresję. Nadmierna masa ciała podwyższa ryzyko wystąpienia depresji.
W leczeniu depresji zazwyczaj są stosowane różne środki farmakologiczne, takie jak: selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny- SSRIs oraz tricykliczne antydepresanty- TCAs wspierane przez psychoterapię.
Do leczenia alternatywnego należy leczenie dietetyczne, które nie koliduje z tradycyjnymi sposobami leczenia, lecz może je wspomagać.
Alternatywne terapie zawierają suplementację kwasów z grupy omega-3, kwasu foliowego, witamin z grupy B, żelazo, selen ewentualnie zastosowanie diety z ograniczeniem kalorii, diety bezglutenowej, diety przeciwzapalnej o niskim indeksie glikemicznym.
Depresja a otyłość w depresji
Badania jednoznacznie nie wskazują na związek otyłości z depresją, jednak wiele danych pokazuje, że otyłość może być czynnikiem ryzyka wystąpienia depresji u kobiet.
Niektóre rodzaje depresji i otyłości mogą mieć wspólne podłoże patofizjologiczne, ponieważ w obydwu przypadkach występują zaburzenia w równowadze neuroprzekaźników: serotoniny, noradrenaliny, dopaminy i neuropeptyd Y.
Występuje również mniejsza wrażliwość organizmu na działanie serotoniny.
Składniki o ochronnym wpływie na układ nerwowy:
- Witaminy C, E, beta-karoten
- Witamina D
- Witaminy z grupy B ( wit. B6, B12)
- Kwas foliowy
- Flawonoidy (resweratrolu, substancje zawarte w kakao, gorzkiej czekoladzie, czarnej i zielonej herbacie, yerba mate)
- Nienasycone kwasy tłuszczowe, a w szczególności kwasy omega-3 (kwas DHA)
- Cynk, selen, magnez
- Białko (tryptofan, fenyloalanina, histydyna, kwas glutaminowy)
Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (EFAs- Essential Fanty Acids) w depresji
Osoby w depresji często mają niedobór kwasów omega-3 i omega-6 w organizmie oraz złe proporcje między nimi. Oba kwasy są niezbędne do produkcji dopaminy i serotoniny, zwanych jako „hormony szczęścia’’.
Organizm jest zdolny do samodzielnego wyprodukowania kwasu omega-9, natomiast omega-3 i omega-6 muszą być dostarczane przez nas wraz z pożywieniem.
Kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 stanowią kluczowy składnik tłuszczu w mózgu, wpływając na budowę błon komórkowych. Ich niedobór może prowadzić do problemów z elastycznością błon, co z kolei może mieć negatywny wpływ na funkcje mózgu, włącznie z procesami zapamiętywania i koncentracji. Ważne jest, aby zapewnić odpowiedną podaż kwasów DHA i EPA poprzez dietę, ewentualnie suplementację. Badania sugerują, że nawet niewielka ilość DHA może zmniejszyć ryzyko chorób neurodegeneracyjnych.
W przypadku depresji, zaleca się stosowanie większych dawek przez okres zalecany przez lekarza, aby uzyskać korzystne efekty dla zdrowia psychicznego.
Kwasy omega-3, ALA, EPA, DHA występują w takich produktach jak:
Łosoś, sardynki, pstrąg, szprotki, tuńczyk, makrela, dorsz, śledź, algi morskie, kawior, tran, krewetki, homary, olej lniany.
Kwas omega-6 (kwas linolowy (LA), kwas gamma-linolenowy (GLA), kwas arachidonowy (AA)) znajduje się w:
Oleju z nasion wiesiołka, oleju z ogórecznika, oleju kukurydzianym, sojowym i w nasionach czarnej porzeczki.
Stosunek spożywanych kwasów omega-6 do omega-3 powinien wynosić 5:1.
Światowa organizacja zdrowia (WHO) określiła, że prawidłowe spożycie kwasów omega-3 oscyluje w granicach 0,3-0,5 g/dobę. Zatem zaleca się spożywać ryby przynajmniej 2 razy w tygodniu.
Sadenozylometionina to związek powstały z adenozyny i metioniny, odgrywa on znaczącą rolę w procesach metylacji. Badania pokazują działania przeciwdepresyjne.
N-acetlocysteina działa przeciwzapalnie, antyoksydacyjne i neuroprotekcyjnie.
Niedobór cynku może nasilać objawy depresji, jego suplementacja może pomóc w stabilizowaniu nastroju.
Witamina B1 (Tiamina) w depresji
Jest kluczowa dla zdrowia układu nerwowego. Jej niedobór może prowadzić do powstawania obszarów niedokrwienia, wzrost stresu oksydacyjnego oraz zwiększonej kwasicy mleczanowej. Może to doprowadzić do apoptozy komórek nerwowych i utraty pamięci.
Źródła tiaminy: nasiona słonecznika, soczewica, groch, pistacje, kasza jaglana, gryczana oraz mięso.
Witamina B3 (Niacyna) w depresji
Działanie neuroprotekcyjne, wpływa na rozwój i na wydłużenie czasu przeżycia neuronów. Ma korzystne działanie w stanach depresji i zaburzeń psychicznych, zwłaszcza związanych ze stanami lękowymi.
Witamina B4 (Cholina) w depresji
W układzie nerwowym ma funkcje budulcowe, występuje w fosfolipidach takich jak fosfatydylocholina, fosfatydyloetanoloamina i sfingomielina. Jest niezbędna do produkcji neuroprzekaźnika acetylocholiny.
Źródła choliny: jajka, wołowina, wątroba, warzywa.
Witamina B6 (Pirydoksyna) w depresji
Chroni mózg przed niedokrwieniem, ma działanie przeciwdrgawkowe i neuroprotekcyjne, pozytywnie wpływa na łagodzenie objawów depresji.
Witamina B12 (Kobalamina) w depresji
Pełni ważną rolę w funkcjonowaniu mózgu. Niedobór prowadzi do objawów neuropsychiatrycznych (pogorszenie funkcji poznawczych, psychoza, napady agresji).
W depresji zazwyczaj występuje obniżony poziom witaminy B12 (kobalaminy) we krwi, co może nawet przyczynić się do depresji lekoopornej. Dodanie kobalaminy do terapii lekowej może zwiększyć skuteczność leków przeciwdepresyjnych, nawet jeśli wcześniej nie przynosiły one efektów. Początkowo stosuje się wysoką dawkę witaminy B12 1000mg/dzień, a po dwóch tygodniach zmniejsza się do 500 mg/dzień, a po miesiącu do 200 mg/dzień. Niedobór tej witaminy może zwiększyć poziom homocysteiny, która może być związana z depresją
Kwas foliowy (Witamina B2- grupa folianów) w depresji
Pacjenci z depresją często mają niski poziom tego związku we krwi. Przyczyną może być złe odżywianie i czynniki społeczno-ekonomiczne. Niedobór kwasu foliowego osłabia skuteczność leków, wpływa na produkcję neuroprzekaźników i zwiększa stężenie homocysteiny. Zalecana dawka kwasu foliowego przy depresji wynosi 0,8 mg/dzień, najlepiej w formie zmetylowanej.
Niedobór kwasu foliowego powoduje wzrost stężenia pochodnej aminokwasowej homocysteiny w surowicy krwi.
Depresja a Homocysteina
Homocysteina, aminokwas siarkowy, powstaje w organizmie człowieka w procesie przemiany metioniny i cysteiny. W zdrowym organizmie jej poziom jest niski, oscylujący między 5,0 a 15,0 µmol/l. Wysoki poziom homocysteiny stanowi niezależny czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, uszkadzając śródbłonek naczyń, zmniejszając elastyczność naczyń i nasilając stany zapalne oraz stres oksydacyjny.
Podwyższony poziom homocysteiny koreluje z pogorszeniem funkcji poznawczych oraz innymi schorzeniami, takimi jak osteoporoza czy niedoczynność tarczycy. Witaminy z grupy B są istotne dla zdrowia układu nerwowego i regulują poziom homocysteiny w organizmie poprzez wpływ na procesy neuroprzekaźnictwa, syntezę serotoniny, dopaminy, i noradrenaliny, oraz syntezę aksonów, czyli wypustek komórek nerwowych przewodzących impuls nerwowy.
Składniki regulujące stężenie homocysteiny w surowicy krwi:
- Witamina B12 – wątróbka wołowa, śledź, królik (tusza), ryby, jajka, produkty mleczne
- Witamina B6 – zarodki i otręby pszenne, soja, orzechy włoskie, kasza gryczana
- Kwas foliowy – warzywa liściaste (szpinak, jarmuż, sałata, natka pietruszki), owoce cytrusowe, brokuły
- Cholina – żółtko jaja kurzego, podroby, ryby, kiełki pszenicy, drożdże, nasiona roślin strączkowych, orzechy
- Betaina – buraki, otręby i zarodki pszenne, szpinak, skorupiaki
Depresja a Witamina C (Kwas L-askorbinowy)
W organizmie pełni funkcję przeciwutleniającą, moduluje aktywność synaptyczną i metabolizm neuronów w mózgu. Witamina C ma istotny wpływ na funkcje poznawcze i choroby psychiczne. Ochrania neurony przed stresem oksydacyjnym oraz reguluje metabolizm neuroprzekaźników.
Depresja a Witamina D
Ma wpływ na neurogenezę i funkcjonowanie mózgu. Jej niedobór zwiększa ryzyko otępienia i depresji poprzez wzrost stężenia peptydów amyloidowych oraz stan zapalny i stres oksydacyjny w organizmie. Niedobór może prowadzić do zmniejszenia syntezy neuroprzekaźników takich jak serotonina.
Depresja sezonowa- może wystąpić w okresie zimowym, ponieważ brakuje światła słonecznego, co skutkuje niedoborem witaminy D.
Depresja a Witamina E (Tokoferole i tokotrienole)
Jest istotna dla funkcjonowania centralnego układu nerwowego poprzez utrzymanie integralności błon komórek nerwowych. Zauważono związek pomiędzy niskim poziomem witaminy E a zaburzeniami neurologicznymi.
Depresja a Witamina K
Jest istotna dla krzepnięcia krwi i funkcji mózgu. Pomaga w produkcji sfingolipidów, kluczowych dla struktury komórek nerwowych. Niedobór sfingolipidów może pogorszyć funkcje poznawcze i przyśpieszyć rozwój chorób neurologicznych. Białka zależne od witaminy K, takie jak Gas6 i S, wpływają na sygnały między neuronami, wspierając funkcje poznawcze. Witamina K może też wspierać przepływ krwi do mózgu, poprawiając dotlenienie.
Depresja a Żelazo
Niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania mózgu, zapewniając dotlenienie i produkcję energii. Niedobór może prowadzić do apatii i depresji.
Depresja a Cynk
Stosowanie cynku może przynieść korzyści pacjentom, zmniejszając objawy choroby przy jednoczesnym stosowaniu leków antydepresyjnych. Istnieje podejrzenie, że niski poziom cynku w surowicy może być związany z depresją, co podkreśla jego ważną rolę w funkcjonowaniu organizmu i układu immunologicznego.
Ważne aminokwasy w depresji:
Depresja a Tryptofan
Jest substancją potrzebną do produkcji serotoniny, która wpływa na nastrój. Można zwiększyć jej ilość w organizmie poprzez spożywanie pokarmów takich jak banany, jaja i owoce morza.
Depresja a Tyrozyna
Jest prekursorem dopaminy, która wpływa na motywację i radość. Znajduje się w następujących produktach: soja, jaja, orzechy, awokado.
Depresja a Fenyloalanina
Jest prekursorem dopaminy oraz noradrenaliny, która reguluje nastrój i reakcje stresowe.
Produkty bogate w fenyloalaninę: soja, awokado, bakłażan, jaja, orzechy.
Depresja a Mikrobiota jelitowa
Ważne jest powiązanie między funkcjonowaniem mózgu a florą bakteryjną jelitową. Mikroorganizmy w jelitach wpływają na procesy metaboliczne i funkcje poznawcze. Zmiany w diecie mogą wpływać na skład mikrobioty jelitowej, co z kolei może wpływać na pracę mózgu. Dieta bogata w tłuszcze zwierzęce, wysokokaloryczna, może mieć negatywny wpływ. Jednak składniki diety takie jak: fitozwiązki, witaminy, kwasy tłuszczowe jedno- i wielonienasycone oraz błonnik pokarmowy, mogą działać ochronnie. Żywność bogata w składniki prebiotyczne, takie jak frukto- i galaktooligosaharydy, może zmniejszyć negatywne skutki stresu poprzez optymalizację ilości bakterii w jelitach i zmniejszenie stanu zapalnego. Krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe takie jak kwas masłowy, octowy i propionowy, produkowane podczas fermentacji pokarmów , również mogą mieć korzystny wpływ ma mikrobiotę jelitową i zdrowie mózgu.
Depresja a Probiotyki naturalne to produkty spożywcze zawierające żywe kultury bakterii. Źródła naturalnych probiotyków:
- Kefir- zawiera różne szczepy bakterii mlekowych
- Jogurty- mogą zawierać żywe kultury bakterii, takie jak Lactobacillus bulgaricus i Streptococcus thermophilus.
- Kiszone warzywa- np. Kiszone ogórki, kapusta, kimchi- zawierają bakterie fermentacji mlekowej
- Tempeh- produkt sojowy, konsystencją przypomina ser- bogate źródło bakterii probiotycznych
- Kombucha- napój fermentowany z herbaty- zawiera bakterie probiotyczne i drożdże
Suplementacja probiotykami jest również dobrą strategią w leczeniu depresji.
Prebiotyki, probiotyki, synbiotyki i psychobiotyki
- Probiotyki- to żywe organizmy, które spożywane w odpowiedniej ilości mają korzystny wpływ na funkcjonowanie organizmu. Najpopularniejsze są bakterie kwasu mlekowego. Występują głównie w sfermentowanych produktach mlecznych czy produktach kiszonych.
- Prebiotyki- to nietrawione składniki żywności , których fermentacja w przewodzie pokarmowym pobudza wzrost lub aktywność bakterii, prowadzą do rozwoju korzystnej mikroflory jelitowej. Prebiotyki to składniki takie jak inulina, fruktooligosacharydy. Mają zdolność hamowania rozwoju bakterii patogennych oraz redukcji stanów zapalnych
- Synbiotyki- to składniki, które zawierają prebiotyki i probiotyki. Takie połączenie ma działanie synergistyczne tych preparatów.
- Psychobiotyki- to mikroorganizmy będące probiotykami, które wykazują pozytywne działanie u pacjentów z zaburzeniami psychicznymi. Oddziaływują na produkcję neuroprzekaźników, takich jak kwas gamma-aminomasłowy, serotonina czy innych substancji działających na komórki układu nerwowego jak krótkołańcuchowe kwasy organiczne: octowy, propionowy, masłowy.
Diety, które pozytywnie wpływają na funkcjonowanie mózgu i mogą być dobry wsparciem w walce z depresją
Jest bogata w warzywa, owoce, orzechy, nasiona, rośliny strączkowe, oliwę, ryby. Dostarcza korzystnych substancji odżywczych, takich jak kwasy tłuszczowe, przeciwutleniacze, polifenole, potas, magnez, witaminy i błonnik pokarmowy. Badania wykazują, że długotrwałe stosowanie tej diety może zwiększyć całkowitą objętość mózgu i zmniejszyć ubytek istoty szarej i białej, szczególnie u osób starszych.
Dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension)
Dieta opiera się na warzywach, owocach, niskotłuszczowych produktach mlecznych, produktach pełnoziarnistych, mięsie drobiowym, rybach i orzechach. Zaleca ograniczenie spożycia czerwonego mięsa, słodyczy, napojów słodzonych i tłuszczów nasyconych.
Została opracowana na bazie założeń diety śródziemnomorskiej i DASH. Wpływa korzystnie na funkcje mózgu i opóźnia rozwój procesów neurodegeneracyjnych. Skupia się na spożywaniu zielonych warzyw liściastych, jagód, produktów pełnoziarnistych, ryb, oliwy, orzechów i nasion oraz ogranicza spożycie czerwonego mięsa, produktów wysokoprzetworzonych i tłuszczów nasyconych. Zaleca również umiarkowane spożycie czerwonego wina (kieliszek wytrawnego wina dziennie).
Dieta eliminacyjna może być korzystna dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Zmiany w diecie spowodują zwiększenie poziomu wolnego l-tryptofanu we krwi, co może mieć znaczenie w leczeniu depresji.
Dieta low carb może wspierać zdrowie psychiczne, ponieważ stabilizuje poziom glukozy we krwi, co może wpływać na poprawę nastroju i redukcję wahań energetycznych. Obniżenie spożycia węglowodanów może zwiększyć produkcję ketonów, które mogą działać neuroprotekcyjnie i korzystnie wpływać na funkcje mózgu. Wprowadzenie diety low carb powinno być jednak dobrze zbilansowane, aby uniknąć niedoborów składników odżywczych, które również mogą wpływać negatywnie na nastrój i zdrowie psychiczne.
Dieta comfort food – fast food
Częsty sposób jedzenia wybierany przez osoby w depresji. Chcąc poprawić sobie samopoczucie, humor, sięgają często po jedzenie bogate w tłuszcze i cukry proste, które chwilowo dają uczucie błogości i przyjemności, ale w rezultacie istotnie pogarszają sytuacje zarówno psychiczną pacjenta jak i fizyczną. Rozwiązaniem jest nasza dieta zdrowy fast food, która zawiera przepisy na zbilansowane i odżywcze fast-foody takie jak burgery, pizza, tortille oraz słodycze. Sprawdź dietę fast food. Dieta pomogła już wielu osobom, którym trudno było z dnia na dzień skończyć z fast foodami/ comfort food.
Zalecane produkty w diecie, które mają korzystny wpływ na nastrój i mogą być pomocne w leczeniu depresji:
- Orzechy, nasiona, tofu, ser, ryby, owies, fasola, mięso, soczewica- bogate w tryptofan, który jest niezbędny do produkcji serotoniny, wpływającej na poprawę nastroju.
- Produkty bogate w błonnik (włókna roślinne), karczochy, cebula, ziarna, cykoria, szparagi, banany, pory- działające jako prebiotyki.
- Owoce bogate w przeciwutleniacze, jak jeżyny, truskawki, żurawina, jagody, maliny, a także orzechy włoskie i pekan- mają działanie przeciwzapalne na poziomie jelit i przeciwmutagenne.
- Produkty bogate w polifenole, na przykład winogrona lub jagody- wykazują działanie przeciwzapalne i prebiotyczne.
- Mleczne produkty fermentowane, takie jak jogurty, kefiry- mogą uzupełnić mikrobiotę jelitową
- Kiszonki, na przykład kiszona kapusta, kiszone ogórki lub kimchi- bogate w witaminy z grupy B i drobnoustroje wspierające integralność bariery jelitowej.
Spożywanie powyższych produktów może wspomóc równowagę mikrobtoiy jelitowej oraz produkcję neuroprzekaźników, co może korzystnie wpłynąć na nastrój
Podsumowanie
Depresja jest coraz powszechniejszym problemem zdrowotnym, dotykającym ludzi w różnym wieku. Wpływa negatywnie na wszystkie aspekty życia, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Istnieje wiele czynników, które mogą przyczynić się do rozwoju tej choroby, w tym stres, złe nawyki żywieniowe, nadwaga, brak aktywności fizycznej oraz spożywanie używek. Dieta odgrywa ważną rolę w zdrowiu psychicznym, dostarczając mózgowi niezbędnych składników odżywczych. Dieta powinna być zbilansowana i bogata w różnorodne produkty. Ważna jest również aktywność fizyczna, która ma pozytywny wpływ na nastrój i funkcjonowanie mózgu. W tej jednostce chorobowej warto również rozważyć suplementacje witaminami z grupy B, witaminą C, oraz witaminami A,D,E,K rozpuszczalnymi w tłuszczach, minerałami oraz kwasami omega-3. Dodatkowo korzystne działanie mogą mieć probiotyki i prebiotyki, które wesprą zdrowie jelit, co ma istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania mózgu. Diety, które warto zastosować to dieta śródziemnomorska, DASH i MIND, ponieważ są one bogate w warzywa, owoce, orzechy, ryby i zdrowe tłuszcze. Powyższe produkty korzystnie wpływają na zdrowie psychiczne. Można również rozważyć zastosowanie diety bezglutenowej.
Podsumowując, dieta i suplementacja mogą odgrywać istotną rolę w leczeniu i prewencji depresji, wspierając funkcjonowanie mózgu i poprawiając samopoczucie psychiczne. Ważne jest dbanie o zbilansowaną dietę oraz prowadzenie aktywnego trybu życia dla zachowania zdrowia psychicznego i fizycznego.
Skonsultuj się z dietetykiem klinicznym
Bibliografia:
„Leczenie żywieniowe depresji” Majkutewicz P., Tyszko P., Kręglicka K.,Family Medicine & Primary Care Review 2014; 16, 1: 48–50
https:/ncez.pzh.gov.pl/aktywnosc-fizyczna/aktywnosc-fizyczna-wazny-element-terapii-w-depresji/
https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/depresja-choroba-nie-tylko-doroslych/
https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/podejrzewasz-u-siebie-depresje-mozesz-sobie-pomoc/
https://food-forum.pl/artykul/wsparcie-zywieniowe-w-leczeniu-depresji-i-zaburzen-nastroju
„Wpływ żywienia na zdrowie psychiczne w opinii psychiatry” Szczygieł K., Samochowiec J., Varia Medica 2019 tom3, nr 4, strony 289-296
„Suplementacja kwasami omega w różnych chorobach” Sicińska P., Pytel E., Kurowska J., Koter-Michalak M., 2015; 69: 838-852
„Czy dieta i suplementy mogą wspomóc pracę mózgu?” Chłopicka J., Wszechświat, t.121, nr 1-3/2020
https://food-forum.pl/artykul/choroby-bieguna-mozgowego-osi-mozgowo-jelitowej-depresja-cz-3