Stan zapalny w organizmie – identyfikacja, diagnoza, wyciszanie, dieta
Stan zapalny w organizmie – identyfikacja, diagnoza, wyciszanie, dieta
Stany zapalne w organizmie są wynikiem odpowiedzi odpornościowej, która jest reakcją obronną, mającą na celu usunięcie z organizmu patogenu zaburzającego homeostazę. Jego przyczyną może być uszkodzenie mechaniczne, substancja chemiczna, bakteria, wirus, obce białko, a nawet wysoka lub niska temperatura. Stan zapalny jest procesem w pełni naturalnym. Może on odbywać się w obrębie jednego narządu lub dotyczyć pracy wielu układów. Angażuje on mechanizmy fizjologiczne uwzględniające leukocyty (granulocyty, monocyty -> makrofagi, mastocyty), limfocyty T i B, a także komórki śródbłonka. Krótko mówiąc, stan zapalny jest wynikiem pojawienia się w organizmie czynnika zaburzającego jego stabilność w wyniku czego wywołany jest szereg reakcji przywrócić jego prawidłową pracę.
Ze względu na charakter, długość trwania, a także siłę działania szkodliwych bodźców oraz zdolność organizmu w przywracaniu homeostazy można wyróżnić przewlekły oraz ostry stan zapalny. Gdy organizm skutecznie rozprawi się ze stanem zapalnym w ciągu kilku dni mówi się o ostrym stanie zapalnym, w przypadku gdy stan ten utrzymuje się przez dłuższy czas, określa się go już jako stan przewlekły. Ostry stan zapalny może zostać zauważony na podstawie czterech głównych objawów: ból w tkance, podwyższona temperatura, zaczerwienienie oraz obrzęk. Nieco dalej jako objaw wymienia się utratę funkcji a nawet uszkodzenie narządu. Przewlekły stan zapalny może zostać niezauważony przy okazji diagnostyki choroby, która została bezpośrednio wywołana stanem zapalnym, gdyż nie prezentuje on charakterystycznych objawów. Najczęściej sprawdzanymi markerami biochemicznymi, które pozwalają na ocenę stanu zapalnego są parametry takie jak: OB – czyli odczyn Biernackiego mierzący odczyn opadania krwinek czerwonych, jak i CRP – czyli stężenie białka C-reaktywnego. Niezwykle przydatne jest również badanie OMEGA TEST, które wykrywa utajone stany zapalne w organizmie, zanim odbędzie się jego manifestacja. Tu możesz poczytać więcej o teście.
Pojawienie się CRP od początku sugeruje stan zapalny organizmu. Jego niewielkie stężenie do 10 ml/l mieści się jednak w granicach normy i zazwyczaj świadczy o przemęczeniu związanym z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, ciąży, miesiączce, usunięciu zęba, wartości 10-100mg/l wskazywać mogą na RZS, ostre zapalenie trzustki, infekcje o podłożu wirusowym, a powyżej >100mg/l wzrasta przy układowym zapaleniu naczyń czy ostrym zakażeniu bakteryjnym. Z kolei prawidłowe wartości OB dla kobiet do r.ż wynoszą 6-11mm/h, u mężczyzn 3-8mm/h. Wyniki powyżej sugerowanych mogą świadczyć o chorobach wynikających/objawiających się stanem zapalnym, a to m.in. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty, dna moczanowa, łuszczyca, astma, nowotwory, depresja/migreny, otyłość, cukrzyca, nieswoiste zapalenie jelit, np. Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, demencja, choroba Alzheimera, Parkinsona, miażdżyca, nadciśnienie, zawał mięśnia sercowego, choroba Hashimoto, celiakia.
Największą ze strony układu pokarmowego dysfunkcją powodującą stan zapalny są nietolerancje pokarmowe. W wyniku dostania się alergenu do organizmu następuje reakcja obronna, polegająca na zwiększonej pracy leukocytów krążących we krwi. Sytuacja ta prowadzi do większej produkcji cytokin prozapalnych (IL-1- interleukinę 1 alfa; IL-6- interleukinę 6; TNF-α-czynnik martwicy nowotworu alf), co właśnie jest nazywane stanem zapalnym. W konsekwencji niszczone są tkanki w miejscu, w którym toczy się proces zapalny, a gdy stan ten będzie się utrzymywał, to z pomocą układu krwionośnego może dojść do przetransportowania cytokin prozapalnych do tkanek początkowo odległych wobec miejsca początku stanu zapalnego. Poczytaj więcej o teście na nietolerancję.
Wśród czynników ryzyka stanu zapalnego wymienia się: nadużywanie leków, sterylne otoczenie, zbyt małą lub brak aktywności fizycznej, a także niewłaściwy sposób odżywiania. Dietą można podsycać stany zapalne w organizmie. Istnieją grupy produktów, które spożywane w nadmiarze odgrywają istotny element w etiologii stanów zapalnych, a należą do nich:
– czerwone mięso a także pełnotłuste produkty mleczne – charakteryzują się wysoką zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych,
– margaryny, utwardzone oleje roślinne – są bogate w kwasy omega-6, które w nieodpowiednim zbilansowaniu z kwasami omega-3 wywierają wpływ prozapalny;
– dania typu fast food, produkty wysokoprzetworzone, które obfitują w kwasy tłuszczowe w konfiguracji trans,
– produkty zbożowe pszenne o wysokim indeksie glikemicznym, a także produkty zawierające alergeny, np. produkty mleczne, pszenica, jaja.
Dieta, tak samo, jak na podsycenie stanów zapalnych ma też wpływ na ich wyciszenie. Zasady takiego sposobu żywienia uwzględniają spożywanie:
– produktów/dań jak najmniej przetworzonych. Dania typu fast food powinny być całkowicie wyeliminowane, a także zalecane jest przygotowywanie posiłków w domu zamiast odgrzewanie dań gotowych.
– produktów/dań o niskim ładunku glikemicznym. Powinno się uwzględniać w diecie produkty z niskim indeksem glikemicznym, a te z wysokim spożywać w ich towarzystwie i mniejszych ilościach, np. do płatków z owocem dodać jogurt i orzechy. Można także skorzystać z wytrącania się skrobi opornej z produktów zbożowych, np. pozostawiając na noc schłodzoną ugotowaną kaszę w lodówce. Bardziej korzystne będzie także gotowanie produktów zbożowych al dente, i konsumowanie świeżych warzyw i owoców.
– błonnika pokarmowego wraz z dietą. Dobrym źródłem błonnika pokarmowego są owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe. Szczególnie ze względu na potencjał antyoksydacyjny polecane jest spożywanie świeżych owoców jagodowych i cytrusowych, wiśni a także czosnku i cebuli. Istotne z tego powodu są także zioła i przyprawy, np. imbir, bazylia, oregano, pieprz cayenne.
– roślinnych źródeł tłuszczów, np. oleju lnianego, rzepakowego, sojowego – zastępując nimi utwardzone tłuszcze roślinne lub zwierzęce źródła tłuszczu, np. smalec, masło.
– odpowiedniej ilości kwasów omega-3. Stosunek kwasów omega-6 do omega-3 powinien wynosić mniej niż 5:1, ale więcej niż 2:1 (ponieważ kwasy omega-3 sprzyjają hamowaniu krzepliwości krwi), znajdują się w rybach morskich, oleju/siemieniu lnianym, oleju rzepakowym.
– roślinnych źródeł białka a jako źródło białka zwierzęcego spożywać chude mięso, zastępując nim tłuste części.
Istotnym elementem sprzyjającym wyciszeniu stanu zapalnego jest regularna, ale o umiarkowanym nasileniu aktywność fizyczna.
Pamiętaj że ważne jest, aby zastosować indywidualną dietę oraz suplementację. Zapraszamy na konsultacje dietetyczne we Wrocławiu i online.
autor: Paulina Krauze
Bilbiografia:
- Gołąb J., Jakubisiak M., Stokłosa T., Lasek W Immunologia PWN 2012
- Kucharska A., Praca doktorska: Ocena stężenia białka C-reaktywnego i ultrasonograficznych wykładników miażdżycy u pacjentów z otyłością i zespołem metabolicznym, Głogów 2010,
- Całkosiński I., Dobrzyński M., Całkosińska M., Seweryn E., Bronowicka-Szydełko A., Dzierzba K., Ceremuga I., Gamian A., Charakterystyka odczynu zapalnego, Postepy Hig Med Dosw. 2009; 63: 395-408.
- Eder P., Stawczyk K., Krela-Kaźmierczak I., Linke L., Wybrane markery stanu zapalnego w nieswoistych zapaleniach jelit, Gastroenterologia, 2007, 14; 429-431.